वैद्यकीय क्षेत्रात सातत्याने होत असणार्‍या संशोधनातून अनेक नवनवीन उपचारपद्धती आणि तंत्रांचा विकास होत असून यामुळे मानवी आरोग्याशी संबंधित अनेक गुंतागुंतीच्या समस्यांची सोडवणूक होण्यास मोलाची मदत होतेय. पूर्वीच्या काळी असाध्य असणार्‍या अनेक रोगांवर आधुनिक विज्ञानाच्या साहाय्याने नियंत्रण मिळवण्यात मानवाला यश आलंय.

कोरोना महामारीचं संकट भलेही भीषण होतं; पण प्रतिबंधात्मक लसीच्या निर्मितीने त्यावर नियंत्रण आणण्यात आलं. प्रसुतीदरम्यान होणार्‍या माता आणि शिशूंच्या मृत्यूंचं प्रमाण पूर्वी प्रचंड होतं; पण आज आधुनिक वैद्यकीय संसाधनांनी, उपचारांनी हे मृत्यू बर्‍याच अंशी कमी झाले आहेत.

असं असलं तरी बदलत्या जीवनशैलीमुळे, वाढलेल्या ताणतणावांमुळे, वायूप्रदुषणामुळे अनेक नवनव्या व्याधी, आजार, शारीरिक-मानसिक समस्यांचं प्रमाणही वाढत चालल्याचं दिसून येतंय. मधुमेह, कर्करोग, रक्तदाब यांसारख्या व्याधींची बरीच चर्चा होत असते. पण त्याचबरोबरीने वंध्यत्वाची समस्याही गेल्या काही वर्षांमधे वाढत चाललीय.

सेलिब्रिटी आणि एग फ्रीजिंग

विशेष म्हणजे महिला आणि पुरुष या दोघांमधेही वंध्यत्वाची समस्या वाढताना दिसतेय. परिणामी, विवाहानंतर दीर्घकाळ अपत्यप्राप्ती न झाल्यामुळे अनेक जोडपी नैराश्येच्या गर्तेत जाताना दिसून येत होती. विशेषतः महिलांमधे मातृत्वाची ओढ पूर्ण न होण्याचं दुःख मोठं असतं. शिवाय तिला समाजाच्या मानसिकतेलाही तोंड द्यावं लागतं.

गेल्या तीन-चार वर्षांमधे आयवीएफ म्हणजेच इन विट्रो फर्टिलायजेशन या तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने अपत्यप्राप्तीचं स्वप्न पूर्ण करणार्‍यांचं प्रमाण वाढतंय. आयवीएफ हे सुरक्षित तंत्रज्ञान असून आईपण सोपं करणारी ही पद्धत वरदान म्हणून पुढे आलीय. आयवीएफच्या बरोबरीने अलीकडच्या काळात एग फ्रीजिंग या पद्धतीचीही बरीच चर्चा ऐकायला मिळते.

अलीकडेच बॉलीवूडची आघाडीची अभिनेत्री प्रियांका चोप्राने एका मुलाखतीत खुलासा केला होता की ती ३० वर्षांची असताना तिने एग फ्रीझिंग तंत्राचा वापर केला होता. सरोगसीच्या माध्यमातून प्रियांका एका मुलीची आई झालीय. सुपरस्टार रामचरण आणि उद्योजिका असणारी त्याची पत्नी उपासना या जोडप्यानेही मध्यंतरी एग फ्रीजिंग केल्याची माहिती समोर आली होती.

एग फ्रीजिंग का करायचं

पूर्वीच्या काळात मुली आपलं घर, कुटुंब, लग्न आणि मुलं यांना प्राधान्य देत असत. आज त्या आपल्या करियरबद्दल खूप जागरूक झाल्या आहेत. मुलींमधलं शिक्षणाचं प्रमाण वाढत चालल्याने करियरला प्राधान्य देण्याबद्दल त्यांच्यातला ठामपणाही वाढतोय. त्यामुळे विवाहानंतर लवकर आई होण्याचा विचार या तरुणी करत नाहीत.

पण वाढत्या वयाबरोबर महिलांची प्रजनन क्षमता कमी होऊ लागते. सामान्यतः २० ते ३० हे महिलांसाठी आई बनण्यासाठीचं योग्य वय मानलं जातं. त्यानंतर महिलांमधलिबबिजांड निर्मितीची संख्या घटत जाते आणि त्यांची गुणवत्ताही कमी होत जाते. यामुळे प्रजननक्षमता बाधित होते.

त्यामुळे करियरमधे स्थिरस्थावर होऊनही आई बनण्याच्या प्रक्रियेत अडथळे निर्माण होतात. हाताशी पैसा भरपूर असूनही प्रजननासाठी आवश्यक असणारी शारीरिक स्थिती पोषक नसल्यामुळे अडचणी उद्भवतात. भविष्यात उद्भवणार्‍या या समस्यांचा वेध घेऊन अनेक तरुणी लग्नानंतर आपल्या करियरवर लक्ष केंद्रित करण्यासाठी तरुण वयात बीज गोठवण्याचा म्हणजेच एग फ्रीजिंग करण्याचा पर्याय निवडतात.

एग फ्रीजिंगची सुरवात

जास्त वयात सहजपणे आई बनण्यासाठी आणि गरोदरपणात येणार्‍या समस्यांपासून वाचण्यासाठी एग फ्रीजिंग एक उत्तम उपाय आहे. एग फ्रीजिंगच्या प्रक्रियेमधे महिलांचं बिजांड काढून प्रयोगशाळेत सुरक्षितपणे साठवलं जातं. यासाठी २० ते ३० या वयात हे करणं योग्य ठरतं. कारण या काळात महिलांचं शरीर प्रजननासाठी पोषक मानलं जातं. तसंच जीवनशैलीमुळे किंवा इतर कारणांंनी जडणार्‍या व्याधींचीही या वयात लागण झालेली नसते.

त्यामुळे अशा वयातल्या बिजांडाचं फ्रीजिंग केल्यास त्यातून अपत्यप्राप्तीच्या यशाची हमी अधिक असते. याउलट जास्त वयात एग फ्रीजिंगचा पर्याय निवडल्यास त्यासाठी महिलांना अधिक बिजांडे द्यावी लागतात. या क्षेत्रातल्या तज्ञांच्या म्हणण्यानुसार, ही संख्या जवळपास दुप्पट असू शकते.

म्हणजेच ३२-३३ वर्षांच्या एका महिलेला जर १० बिजांडे फ्रीज करावी लागत असतील तर ३५-३६ नंतर जास्त बिजांडे या प्रक्रियेसाठी द्यावी लागतात. चाळीशी उलटल्यानंतर खरं तर या प्रक्रियेतून मिळणार्‍या यशाची शक्यता कमी होत जाते. त्यामुळे अशा वयात जवळपास ५५ ते ६० बिजांडे काढून घेतली जातात. ही बिजांडे १०-१५ वर्षांपर्यंत फ्रीज करून ठेवता येऊ शकतात.

या काळात ही बिजांडे जशी होती तशाच स्थितीत राहतात, हे या तंत्राचं सर्वांत मोठं वैशिष्ट्य आहे. त्यानंतर जेव्हा सदर महिलेला आई होण्याची इच्छा निर्माण होते तेव्हा आयवीएफ तंत्रज्ञानाद्वारे त्याचं फलन केलं जातं आणि ही फलित झालेली बिजांडे महिलेच्या शरीरात दाखल करण्यात येतात. गर्भधारणेचं वय उलटून गेल्यानंतरही या तंत्राद्वारे महिलेला मातृत्वाचं सुख अनुभवता येतं.

दुष्परिणाम नसलेली प्रक्रिया

अर्थात लेखी परिभाषेत वाटतं तितकी ही प्रक्रिया सोपी नाही, हे लक्षात घ्यावं. एग फ्रीजिंग करण्याआधी सर्वप्रथम सदर महिलेची संपूर्ण आरोग्य तपासणी करणं गरजेचं असतं. विशेषतः यामधे महिलांची हेपेटायटिस आणि एचआयवी चाचणी करून घेतात. महिलांच्या शरीरातली बिजांडे फ्रोजन करण्याआधी त्यांचे हार्मोन उत्तेजित करण्यासाठी १०-१२ दिवस आधी औषधे गरजेनुसार दिली जातात.

इंजेक्शनद्वारे हे हार्मोन उत्तेजित केले जातात. कोणत्या महिन्याची बिजांडे जपून ठेवायची याचा निर्णय या तपासण्यानंतर घेतला जातो. त्यानुसार बिजांडे काढण्यापूर्वी गरजेनुसार महिलांवर उपचारही केले जाऊ शकतात. बिजांडे काढण्याची ही प्रक्रिया अत्यंत सूक्ष्म असून त्यासाठी छोटी शस्त्रक्रिया केली जाते. याअंतर्गत, अतिशय पातळ सुईने बिजांडे काढली जातात आणि ती फ्रीज केली जातात.

या प्रक्रियेदरम्यान रक्तवाहिन्या आणि आसपासच्या संरचनेला दुखापत होण्याची शक्यता असल्याचं सांगितलं जातं; पण हे केवळ १ टक्के दुर्मिळ प्रकरणांमधे घडतं. मातृत्वाचं सुख देणार्‍या या प्रक्रियेचे दुष्परिणाम जाणवत नाहीत. बिजांडे काढण्याच्या प्रक्रियेनंतर पोटदुखी, संसर्ग, योनीमार्गातला रक्तस्राव अशा समस्या उद्भवू शकतात. पण औषधोपचारांनी त्यावर नियंत्रण आणलं जातं.

भारतात जागृती गरजेची

एग फ्रीजिंगचं तंत्रज्ञान सुरक्षित आणि यशस्वीतेची शक्यता सर्वाधिक असणारं असलं तरीही भारतात अजूनही याबद्दल फारशी जागृती नाही. पाश्चिमात्य प्रगत देशात या तंत्राचा वापर मोठ्या प्रमाणावर होतो. माजी मिस वर्ल्ड डायना हेडन, टीव्ही अभिनेत्री मोना सिंग, अभिनेत्री काजोलची बहीण तनिषा मुखर्जी, प्रियांका चोप्रा अशा अनेक सेलिब्रिटींनी एग फ्रीज केल्याचं सांगितलंय.

अशा सेलिब्रिटी महिला बिजांडे गोठवण्याच्या प्रवासाबद्दल भाष्य करतात तेव्हा या विषयावर चर्चा रंगते. वास्तविक जीवनातल्या अशा कथा लोकांना एग फ्रीजिंगबद्दल अधिक प्रोत्साहित करतात. तरुणवयात जर मुलींनी एग फ्रीजिंग केलं असेल तर त्यांना आयुष्यभर आई बनण्याबद्दल काळजी वाटण्याचं कारणच उरत नाही. कोणत्याही वयात त्या आईपणाचा अनुभव घेऊ शकतात. त्यामुळे करियरस्टीक महिलांसाठी हे तंत्र वरदान ठरणारं आहे.

जाता जाता, एक महत्त्वाची गोष्ट सांगणं आवश्यक वाटतं. आधुनिक विज्ञानाने उपलब्ध करुन दिलेल्या आयवीएफ, एग फ्रीजिंग यांसारख्या तंत्रज्ञानाचा विचार हा पर्याय म्हणून करायला हवा. मूलतः योग्य वयात आणि नैसर्गिकरित्या झालेली गर्भधारणा ही महिलांसाठी आणि तिच्या बाळांसाठी पोषक ठरणारी असते.

२२ ते ३० या वयामधे गर्भधारणा होऊन प्रसुती झाल्यास प्रसुतीनंतर निर्माण होणार्‍या समस्या, शारीरिक बदल, संगोपनादरम्यानचे प्रश्न या सर्वांचा महिला म्हणून सामना करणं हे केव्हाही अधिक सोपं असतं. सबब, योग्य वयात योग्य निर्णय घेणं आवश्यक आहे.