लोकसंख्येत भारत जगात दुसऱ्या क्रमांकाचा देश आहे. इथं अंतर्गत आणि बाह्य सुरक्षा फार महत्वाची ठरते. आपल्या रोजीरोटीसाठी मोठा गोतावळा शहराकडे वळतो. मुंबईच्या लोकल ट्रेनची गर्दी पाहून अनेकांना धडकी भरते. नवीन असाल तर या गर्दीमुळे आत पाय टाकावा की नाही या भीतीने अनेकांचं टेंशन वाढतं. त्यामुळे कधी एक पाय मागंही येतो. कुंभमेळ्या सारख्या अनेक धार्मिक कार्यक्रमांमधल्या गर्दीचे रेकॉर्ड तर डोळे दिपवणारे असतात.

ही गर्दी कधीकधी सुरक्षा यंत्रणांसमोरचं आव्हान ठरतं. गर्दीच्या ठिकाणी सुरक्षेचं योग्य नियोजन करणं हा सगळ्यात मोठा टास्क असतो. बॉम्बस्फोट, हल्ल्यांसारख्या घटनांवेळी सरकारचा कस लागतो. कारण ही गर्दी दहशतवाद्यांचं सॉफ्ट टार्गेट ठरू शकतं. अशावेळी गर्दीवरच्या नियंत्रणासाठी म्हणून नाटोनं आणलेलं एक नवं तंत्रज्ञान आपल्यासाठी वरदान ठरू शकतं.

नाटोचा 'डेक्स्टर' प्रोजेक्ट

जगातल्या २९ देशांचा सहभाग असलेली नाटो ही एक लष्करी संघटना आहे. 'सायन्स फॉर पीस अँड सिक्युरिटी' हा नाटोच्या नागरी सुरक्षेसंबंधीचा एक महत्वाचा कार्यक्रम आहे. नाटोचे सदस्य, भागीदारी देशांमधला संवाद वाढवणं, आणि त्यांच्यातल्या व्यावहारिक सहकार्याला प्रोत्साहन देण्याच्या दृष्टीने या कार्यक्रमाची आखणी करण्यात आलीय.

मागच्या दशकभरात जगभरातली महत्वाची रेल्वे स्थानकं, विमानतळं, स्टेडियम आणि इतर ठिकाणी अनेक दहशतवादी हल्ले झाले. त्यामुळे पायाभूत सुविधांचं नुकसान झालंच शिवाय मोठ्या प्रमाणात जीवितहानीही झाली. या पार्श्वभूमीवर नाटोच्या 'सायन्स फॉर पीस अँड सिक्युरिटी'नं २०१८ला 'डेक्स्टर' नावाच्या सुरक्षासंबंधी प्रोजेक्टची घोषणा केली. त्यासाठी ५.३ मिलियन डॉलरची तरतूद करण्यात आलीय. मागच्या ३ वर्षांपासून या प्रोजेक्टवर काम चालू होतं.

गर्दीच्या ठिकाणी दहशतवाद्यांचा मुकाबला करणं आणि बंदुका, स्फोटकं शोधण्यासाठी म्हणून 'डेक्स्टर' हे तंत्रज्ञान विकसित करण्यात आलंय. सध्या हे प्रायोगिक तत्वावर असलं तरी पुढच्या दोन वर्षांमधे याला व्यावसायिक स्वरूप मिळेल असं या कार्यक्रमाचे प्रमुख डेनिज बेटन यांनी फ्रान्सची वृत्तसंस्था असलेल्या एएफसीला म्हटलंय. या प्रोजेक्टवर नाटोचे सदस्य आणि भागीदारी देशांच्या ११ संशोधन संस्था काम करतायत.

हेही वाचा: तर आपण विचार करणंही डिजिटल यंत्रांकडे सोपवून देऊ

असं काम करेल तंत्रज्ञान

इटलीच्या रोममधल्या एका रेल्वे स्टेशनवर २४ मे २०२२ला प्रायोगिक तत्वावर 'डेक्स्टर'ची चाचणी घेण्यात आली होती. त्यासाठी 'मायक्रोवेव इमेजिंग कर्टन', 'एक्स्प्लोसिव ट्रेस डिटेक्शन सेन्सर' आणि 'इंटिग्रेटेड सिस्टीम फॉर थ्रीट अर्ली डिटेक्शन' या तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यात आलाय.

इटलीत याचा पहिला प्रयोग झाला. हे कसं चालतं तर सुरवातीला प्रवाशांचं कॅमेरा ट्रॅकिंगच्या मदतीने एक हिरवं थ्रीडी चित्र कम्प्युटरमधे कैद केलं जातं. लेझर सिस्टीमचा वापर करून ही थ्रीडी चित्रं भुयारी मार्गांच्या कॉरिडॉरमधे मोठ्या स्क्रीनवरही दाखवली जातात. त्यासाठी सेन्सर आणि सॉफ्टवेअर तंत्रज्ञान एकत्रित करण्यात आलंय.

समजा एखाद्या प्रवाशानं बंदूक किंवा इतर काही शस्त्र आपल्या सोबत ठेवली असतील तर ते या थ्रीडी चित्रात लाल रंगात चमकू लागतं. ही बंदूक किंवा शस्त्र शोधण्यासाठी 'मायक्रोवेव इमेजिंग कर्टन' नावाचं तंत्रज्ञान वापरलं गेलंय. जर कोणत्या प्रवाशाकडे संशयास्पद काही आढळलं तर रडार यंत्रणा, सेन्सर आणि सॉफ्टवेअरच्या मदतीने पोलीस आणि सुरक्षा कर्मचाऱ्यांच्या स्मार्टग्लासवर मेसेज पोचतो. त्यातून पुढचा धोका टाळता येऊ शकतो.

नाटोचं तंत्रज्ञान भारताच्या फायद्याचं

भारतात आजपर्यंत अनेक दहशतवादी हल्ले झालेत. २६/११ चा मुंबईवरचा हल्ला असुदे किंवा संसदेवर झालेला हल्ला. या हल्ल्यांमुळे मोठं नुकसान झालं. २६/११ला मुंबईच्या सीएसटी स्टेशनवरच्या दहशतवादी हल्ल्यात अनेकांना आपले प्राण गमवावे लागले. आपल्या देशात कुंभमेळ्यासारखे मोठे धार्मिक कार्यक्रम होतात. तिथल्या गर्दीमुळे सुरक्षेचा प्रश्नही असतो. अशावेळी नाटोचं नवं तंत्रज्ञान फायद्याचं ठरू शकतं.

या तंत्रज्ञानामुळे प्रवाशांची गर्दी आणि सार्वजनिक ठिकाणी असलेल्या लोकांवर लक्ष ठेवणं सोपं जाईल. लेझर सिस्टीमचा वापर करून थ्रीडी चित्रं भुयारी मार्गांच्या कॉरिडॉरमधे मोठ्या स्क्रीनवरही दाखवता येणं शक्य आहे. शिवाय लवकरच व्यावसायिक स्वरूपात हे तंत्रज्ञान येण्याची शक्यता असल्यामुळे भारतासारखी मोठी लोकसंख्या असलेल्या देशाला त्याचा फायदाच होईल. त्यामुळे दहशतवादी हल्ल्यांआधीच सर्वसामान्यांची सुरक्षा करणं सोपं जाईल.

युक्रेन आणि रशियाच्या युद्धाला अद्यापही पूर्णविराम मिळालेला नाही. या युद्धात युक्रेनचं मोठ्या प्रमाणात नुकसान झालंय. अनेक शहरं बेचिराख झालीत. त्यामुळे नाटोचं लक्ष युरोपच्या सुरक्षेकडे वळलंय. या पार्श्वभूमीवर 'डेक्स्टर' तंत्रज्ञान हे नाटोच्या दहशतवादविरोधी कृती योजनेतलं एक महत्त्वाचं पाऊल म्हणता येईल.

हेही वाचा: 

आयपॉड क्रांतीची सतरा वर्षं

आहे रे, नाही रे, हीच डिजिटल युगाचीही भाषा

लोकांनी सध्या गाड्या विकत घेणं का थांबवलंय?

ई-सिगारेटवर बंदी व्यसन रोखण्यासाठी की तंबाखू लॉबीमुळे?